Dobre na przestrzeni dziejów

Założenie Miasta Dobre (1530)

Miasto Dobre zostało założone 28 września 1530 roku. Akt lokacyjny, wystawiony przez króla Zygmunta Starego dla Jana Dobrzynieckiego herbu Ciołek, właściciela dóbr Ossówno w ziemi liwskiej, stanowił podstawę prawną powstania miasta. Dobre otrzymało herb przedstawiający przednią połowę czarnego dzika na białym (srebrnym) polu. Herb ten był używany od samego początku, o czym świadczą pieczęcie miejskie z 1533, 1553 i 1677 roku. W źródłach pojawiają się również wzmianki o herbie na polu niebieskim, czerwonym oraz srebrnym.

Rozwój miasteczka (XVI wiek)

Zachowany odpis erekcyjny parafii z XVI wieku wskazuje na istnienie osady jeszcze przed założeniem miasta. Oznacza to, że lokacja Dobrego nie nastąpiła na surowym korzeniu, lecz na istniejącej wcześniej osadzie, która powstała ze względu na korzystne położenie handlowe. Dobre znajdowało się na ważnym szlaku handlowym, który łączył Wilno z Wrocławiem. Był to jeden z najważniejszych szlaków tranzytowych od końca XIV wieku do XV wieku, przewożący towary ze wschodu (Litwy, Rusi) do krajów Europy Zachodniej. W XVI wieku szlak ten nadal odgrywał istotną rolę jako lokalny szlak handlowy dla tej części Mazowsza i Podlasia. Dobre, położone w centrum dużego kompleksu dóbr należących do jednego właściciela, czerpało korzyści z eksploatacji rud darniowych w samym Dobrem i jego okolicach, co przyczyniło się do rozwoju handlu wyrobami z żelaza.

Urbanistyka i rozwój przestrzenny (XVI wiek)

Nadanie praw miejskich wpłynęło na rozwój nowego układu przestrzennego Dobrego. Powstały drogi rozwidlające się i zbiegające na kształt wrzeciona, wpisane w trasę biegnącego szlaku handlowego. W centrum wytyczono rynek o wymiarach 100×104 m, który miał pomieścić zjazdy jarmarczne oraz targi. Założyciele miasta przewidywali rozwój i rozbudowę Dobrego, stąd tak duża powierzchnia rynku. W odróżnieniu od innych miast, zrezygnowano z szachownicowego układu ulic. Rynek był otwartym placem targowym, bez obwarowań typu mury czy fosy, co sprzyjało wymianie handlowej. Dobre, położone na równinnym terenie, przyciągało nowych osadników. Na osi wschód–zachód, przy węższej pierzei rynku, wybudowano kościół, który był widoczny dla przybywających do miasta z dużej odległości. Zespół sakralny, wraz z dzwonnicą i ogrodzeniem zajmującym całą szerokość pierzei, został bezpośrednio powiązany z rynkiem.

Okres rozwoju. Dobre Stare i Dobre Nowe (1563–XVII w.)

Z rejestru poborowego z 1563 roku wynika, że istniały dwa oddzielne miasta: Dobre Stare należące do Dobrzynieckich i Dobre Nowe, którego właścicielami byli Ossowińscy. W XVII wieku Dobre bardziej przypominało wieś czynszową niż miasto. Aby zwiększyć rozwój, w 1752 roku król August III nadał miastu prawo do organizacji pięciu jarmarków rocznie, co miało zwiększyć dochody właściciela.

Zmiany własnościowe i upadek miasta (XVIII w. – XIX)

Od 1775 roku Dobre należało do Massalskich. W 1785 roku Dobre odkupił Szymon Szydłowski, a na początku XIX wieku miasto przeszło w ręce Ignacego Antoniego Jaźwińskiego. W wyniku trzeciego rozbioru Polski Dobre znalazło się pod zaborem austriackim, a później w departamencie warszawskim Księstwa Warszawskiego. Miasto przeżyło zniszczenia w kampanii napoleońskiej, a właściciele miasta sprzeciwiali się reformom ograniczającym ich władzę, wprowadzanym przez rząd Królestwa Polskiego.Pomimo początkowego rozwoju, miasto Dobre zaczęło tracić na znaczeniu dość szybko, już w XVII wieku. Przyczyną tego stanu rzeczy były burzliwe wydarzenia w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ubożenie ludności oraz regres gospodarczy. Powstanie gęstej sieci miast na Mazowszu przyczyniło się do zwiększenia konkurencji, co także osłabiło pozycję Dobrego. Na sytuację miasta wpłynęły również zawirowania polityczne i wojenne, które miały miejsce na ziemiach polskich na przełomie XVIII i XIX wieku.

Zmiany administracyjne po rozbiorach Polski (XVIII-XIX wiek)

W wyniku trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku, Dobre znalazło się pod rządami austriackimi. Zostało administracyjnie przydzielone do cyrkułu siedleckiego, w okręgu Wiązowna. W 1809 roku, po przyłączeniu do Księstwa Warszawskiego, Dobre znalazło się w powiecie stanisławowskim i departamencie siedleckim, a od 1810 roku w departamencie warszawskim. Likwidacja Księstwa Warszawskiego i przekazanie jego części pod rządy rosyjskie spowodowało nowy podział administracyjny. W rezultacie Dobre znalazło się na terenie zaboru rosyjskiego, w powiecie stanisławowskim, wchodzącym w skład województwa mazowieckiego.

Bitwa pod Dobrem. Kryzys po Powstaniu Listopadowym (1831)

W czasie powstania listopadowego, 17 lutego 1831 roku, w Makówcu Dużym k. Dobrego doszło do bitwy z wojskami rosyjskimi. Wydarzenie to przeszło do historii jako „Bitwa pod Dobrem”. Po upadku powstania Dobre nadal znajdowało się w krytycznej sytuacji. Miasto straciło funkcję handlową, a targi i jarmarki przestały się odbywać.

Utrata praw miejskich (1852)

Około 1850 roku, właściciel Dobrego, Walenty Jaźwiński, podjął starania o zmianę statusu miasta na gminę wiejską. Postanowieniem Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego z dnia 13-25 maja 1852 roku, odebrano prawa miejskie jedynemu prywatnemu miasteczku Dobre w guberni warszawskiej. Od tego momentu Dobre stało się wsią.

Rozwój w drugiej połowie XIX wieku

W drugiej połowie XIX wieku Dobre zaczęło się ponownie rozwijać. W 1861 roku istniała już szkółka elementarna. W 1868 roku zmieniono granice powiatów, a Dobre przeszło do powiatu radzymińskiego. W 1878 roku oddano do użytku nowy, murowany kościół w stylu neogotyckim, który stanął na miejscu spalonego drewnianego kościoła. Wówczas zmieniono patrona parafii – świętego Stanisława zastąpił święty Mikołaj, zgodnie z życzeniem fundatorów nowego kościoła – rodziny Jaźwińskich.

Okres wojenny

Przełom XIX i XX wieku przyniósł wzrost liczby ludności zamieszkującej Dobre. Działania z okresu I wojny światowej nie spowodowały większych zniszczeń majątku Dobrego. W 1915 roku założono Straż Ogniową, która od 1939 roku miała swoją orkiestrę dętą. W sierpniu 1919 roku powołano województwo warszawskie, w ramach którego Dobre znalazło się w powiecie mińskim i gminie Rudzienko. W tym samym roku w Dobrem powstała Szkoła Powszechna. W okresie wojny polsko-bolszewickiej przez Dobre przemaszerowały wojska polskie i bolszewickie. W 1936 roku ukończono budowę nowego gmachu szkoły podstawowej.

II wojna światowa i okupacja niemiecka wywarły piętno na życiu mieszkańców Dobrego. Okupacja przyniosła funkcjonowanie na tym obszarze struktur polskiego państwa podziemnego, w tym prężnie działającego Ośrodka AK oraz oddziałów Batalionów Chłopskich. Organizowano tajne nauczanie, ale w 1941 roku Niemcy zarekwirowali budynek szkoły na potrzeby wojska, co całkowicie wstrzymało naukę. W sierpniu 1944 roku kościół w Dobrem został uszkodzony przez dwa pociski artylerii radzieckiej, które zniszczyły dach i okna.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej, Dobre, mimo okupacji, nie doznało większych zniszczeń, co ułatwiło powojenną odbudowę i rozwój miejscowości. Historycznie należące do ziemi liwskiej, Dobre stało się siedzibą gminy Rudzienko. Gminna Rada Narodowa gminy Rudzienko została powołana do życia 20 sierpnia 1944 roku. 30 kwietnia 1947 roku radni podjęli uchwałę o zmianie nazwy gminy Rudzienko na gminę Dobre, ale propozycja ta nie została zatwierdzona przez władze zwierzchnie.

Pod względem administracyjnym, gmina Rudzienko funkcjonowała do 1954 roku, kiedy to, na skutek reformy administracyjnej, zniesiono podział na gminy i wprowadzono podział na gromady. Dopiero po prawie 20 latach przywrócono podział na gminy, a w 1973 roku utworzono gminę Dobre, która do czerwca 1975 roku należała do powiatu mińskiego województwa warszawskiego.

Przemiany administracyjne (1975-1998)

Po zniesieniu powiatów i wprowadzeniu dwustopniowego podziału administracyjnego, w latach 1975–1998 obszar Dobrego i gminy Dobre znalazł się w województwie siedleckim. W tym okresie miały miejsce istotne zmiany administracyjne, które wpłynęły na funkcjonowanie lokalnych struktur samorządowych.

Okres samorządności po 1990 roku

Na mocy ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym (obecnie o samorządzie gminnym), dotychczas funkcjonujące gminy uzyskały osobowość prawną i stały się w pełni samodzielnymi jednostkami samorządu terytorialnego. Od 1 stycznia 1999 roku gmina Dobre znajduje się w województwie mazowieckim i powiecie mińskim, co stanowi obecny podział administracyjny.

Dziś – 2024

Chronologiczny przegląd historii Dobrego ukazuje dynamiczne zmiany w losach tej miejscowości na przestrzeni wieków, od jej założenia w XVI wieku, przez burzliwe czasy rozbiorów i powstań, po okres powojenny i współczesność. Dobre, mimo licznych wyzwań zdołało zachować tożsamość. 1 stycznia 2024 r. odzyskało prawa miejskie.

Opr. E.Szymańska